Golenice są osadą bardzo starą. W wieku X na podmokłych łąkach, około 300 – 500 m na południe od obecnej wioski, w dolinie niewielkiej rzeczułki, wpadającej w tym miejscu do jeziora, miejscowa ludność słowiańska zbudowała drewniany gród obronny. Usypano wysokie wały, wykopano fosę, zbudowano dębową palisadę umocnioną kamieniami. Grodzisko przetrwało do dziś, jako jedno z najlepiej zachowanych na Ziemi Myśliborskiej, a niewielka rzeczułka jest obecnie zwana Kanałem Kruszwin. Przy grodzie istniała osada rolniczo-rybacka, która dała początek miastu, a następnie obecnej wsi Golenice. W osadzie tej żyli również rzemieślnicy.
Bliskość Pyrzyc sugeruje, że zamieszkiwało tu plemię Pyrzyczan, którego siedziby sięgały po położony w widłach Warty i Noteci, Santok.
W okresie od IX do XIII w. przez Golenice prowadził szlak handlowy: od Santoka i Poznania wiodący przez Myślibórz – Chojnę i przeprawę odrzańską w Krajniku Dolnym do Radogoszczy.
W czasach Mieszka I ziemie te należały do Piastów. Następnie opanowali je książęta pomorscy. Na przełomie XII i XIII w., gdy nowe metody walki przekreśliły obronne znaczenie dotychczasowego punktu wśród bagien nad brzegiem jeziora grodzisko to zostało opuszczone.
Po roku 1240 rycerska rodzina Kerkow, z ramienia księcia Barnima I, rozpoczęła kolonizowanie terenów pogranicznych pomiędzy księstwem: pomorskim, śląskim i wielkopolskim, na obszarze wchodzącym następnie w skład Ziemi Golenickiej i Chojeńskiej.
Teza o kolonizowaniu przez rodzinę von Kerkow Ziemi Golenickiej jest uzasadniona tym iż w latach 1255-1260 Teodoryk (Dietrich) i Jerzy (Georg) von Kerkow, zostali ustanowieni jej generalnymi lokatorami. Przy czym w Golenicach, na miejscu dawnego grodziska, rodzina von Kerkow wystawiła zamek.
W połowie XIII w., wykorzystując walki pomorsko-wielkopolskie, margrabiowie brandenburscy przekroczyli linie Odry i opanowali leżące na północ od Warty ziemie.
Na pograniczu z Pomorzem Brandenburczycy starali się wykluczyć wielką własność rycerską i podważali dotychczasowe akty własności, nawet jeżeli dotyczyło to ziem posiadanych przez zakon templariuszy!
W źródłach, po raz pierwszy miejscowość Golenice pojawia się z niemiecką nazwą „Schiltperge” w dokumencie wystawionym w Tangermünde, w dniu 10 sierpnia 1276. Wówczas to synowie margrabiego Jana I, margrabiowie brandenburscy: Jan II, Otto IV „ze Strzałą” (mit dem Pfeil) i Konrad skłonili Dietricha de Kyrchowe (Theodericus de Kyrchowe) z synami oraz synów zmarłego Jerzego (Georii) de Kerkow do rezygnacji z zamku i miasta Golenice (castrum et civitatem Schiltperge) z przyległościami. W zamian zaś przekazali zamek Boitzenburg wraz z 10 okolicznymi wsiami (castrum boycenborch cum decem villis). Dokument zamiany został wystawiony na 8 dni przez zakupem przez margrabiów Ziemi Lipiańskiej.
Golenice wówczas musiały mieć duże znaczenie, powyższy dokument określa miejscowość jako miasto.
Również i niemiecka nazwa miejscowości „Schildberg” (Tarczowe wzgórze) potwierdza fakt nadania wsi praw miejskich, gdyż na obszarze Pomorza i Nowej Marchii nazwy z niemieckim przyrostkiem – burg, – berg oznaczają dawne umocnione grody, którym w średniowieczu wyznaczono funkcję miast .
Opanowanie Golenic stworzyło margrabiom dogodny punkt wyjścia do przejęcia biskupich Lipian. Należy tu podkreślić, że chociaż okolice Golenic prawdopodobnie należały do ziemi lipiańskiej biskupa kamieńskiego i dopiero w roku 1276, po jej sprzedaży (18.08.1276) przez biskupa kamieńskiego Hermana margrabiom brandenburskim, zostały z niej wydzielone jako „ziemia schiltberska” (terra Schildberg) to rodzinie von Kerkow przypadła szczególna rola w kolonizacji ziemi chojeńskiej i golenickiej.
Chociaż Dietrich de Kerkow (Didericus de Kerkow, Theodoricus de Kercow), będzie następnie świadkiem czynności prawnych margrabiów zarówno w dniu 14 lutego 1277 r., na zamku w Golenicach (castro Schiltberg), w sprawie potwierdzenia dóbr Pyrzyc w ziemi lipiańskiej, które miasto miało z nadań Barnima I oraz w dniu 5 listopada 1278 w sprawie nadania miastu Prenzlau praw magdeburskich, to po uzyskaniu nowych posiadłości, margrabiowie brandenburscy miasto Schildberg (Golenice) prawdopodobnie przekazali nowomarchijskiemu rodowi von Wedel. Bowiem, jak pisze Albert Lothert, w roku 1281 zmarł Henryk von Wedel z Golenic.
W późniejszych czasach Golenice utraciło przywileje miejskie, pozostając wciąż ważną wsią. Tym bardziej ważną, iż prowadziła przez nią „Droga margrabiów” (Via Marchonis), tj. szlak, którym goście z krajów niemieckich zdążali na Ziemie Zakonu Krzyżackiego i do Gdańska .
Na podstawie umowy z 10 sierpnia 1276 r. można postawić tezę iż to nie margrabiowie brandenburscy, ale Barnim I Dobry lub rodzina von Kerkow nadała słowiańskiej wsi, której pierwotna nazwa nie jest znana, prawa miejskie. Być może były to prawa ograniczone, bowiem nie słychać o wnoszeniu tu fortyfikacji (fos, wałów, murów miejskich). Jednakże miasto to było od strony południowej chronione wodami jeziora, a od strony wschodniej obszarami łęgowymi i bagiennymi.
W sporządzonym w roku 1373 spisie miast i zamków Marchii Brandenburskiej nie występuję ani miasto, ani zamek Golenice. Golenic nie ma również w „Landbuchu” cesarza Karola IV z roku 1375, który zawiera m.in. spis miast i zamków (civitates, castra et opida) Nowej Marchii, które są zobowiązane do płacenia podatku. Golenice są bowiem miastem prywatnym.
Brak golenickiego zamku w tych wykazach ma niewątpliwy związek z faktem, że po roku 1365, w trakcie walk pomiędzy Pomorzem i Marchią, został on doszczętnie zniszczony. Jednakże na golenickim grodzisku zachowała się po nim średniowieczna ceramika, która została znaleziona podczas prowadzonych tu w roku 1968 prac archeologicznych.
Do naszych czasów doskonale zachowała się zaś dawna fosa biegnąca dookoła wniesienia. Ma ona głębokość 8 m i obecnie w niewielkim stopniu napełniona jest wodą. Obwód korony grodziska liczy 260 kroków, a jego średnica 75 kroków. Przy grodzisku zachował się również w stanie dość pierwotnym krajobraz; bagna (pewnie mniejsze niż przed wiekami), które broniły dostępu do grodu. Dopiero budowa szosy do Sarbinowa przecięła zalane wodami torfowiska umożliwiając dostęp do tego doskonale zachowanego obiektu.
Bibliografia:
- „Codex diplomaticus Brandenburgensis aus Originalien und Kopial-Büchern”. Hrsg. v.P.W. Gercken. Salzwedel 1769. T.I.
- „Codex diplomaticus Brandenburgensis: Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Quellenschriften für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten”. Hrsg.v.A.F.Riedel. Berlin 1843-1863 (A XIII, A XXIV, BI, BII).
- „Die Neumark Brandenburg im Jahre 1337 oder Markgraf Ludwig’s des Aelteren Neumärkisches Landbuch aus dieser Zeit”. Hrsg.v.G.W.Raumer. Berlin 1837.
- Gahlbeck C. „Der Oder-Drage-Raum in voraskanischer Zeit. Großpolen, Schlesien und Pommern im Wettsheit um den Besitz der späteren Neumark”. „Jahrbuch für die Geschichte Mittel-und Ostdeutschlands”. 45 (1999).
- „Kaiser Karl’s IV. Landbuch der Mark Brandenburg nach dem handschriftlichen Quellen”. Hrsg. v.E.Fidicin. Berlin 1856.
- Lothert A. „Der Schloßberg in dem Genossenschaftforst Hassendorf”, in: „Die Neumark. Mitteilungen des Vereins für Geschichte der Neumark”. Jg. 10, nr 10/12, Oktober/Dezember 1933.
- Niessen P. „Geschichte der Neumark im Zeitalter ihrer Entstehung und Besisedlung”. „Schriften des Vereins für Geschichte der Neumark”. 7 (1905).
- Piskorski Cz. „Materiały krajoznawcze”. „Jantarowe szlaki” nr 10(112) październik 1972.
- Piskorski Cz. „Ziemia Myśliborska. Przewodnik”. Poznań 1968.
- Piskorski Cz. „Ziemia Myśliborska. Szkolne i harcerskie wycieczki po Myśliborzu i okolicy”. Tomik I. Warszawa 1960.
- „Regesta Historiae Neomarchicae. Die Urkunden zur Geschichte der Neumark und das Land Sternberg”. „ Märkische Forschungen”. Hrsg. K.Kletke. Bd. 10, Berlin 1867, Abt.I.
- Rymar E. „Nowogródek Pomorski przed wiekami”, w: „Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny”, nr 5, Gorzów 1998.
- Rymar E. „Nowomarchijskie miasteczko, dziś wieś Danków na przestrzeni wieków”. Strzelce Krajeńskie 2009.
- Ślaski K. „Lądowe szlaki handlowe Pomorza w XI-XII wieku”. „Zapiski Historyczne”, T.34, 1969.
- Zysnarski J.(red). Miler Z. „Słownik gorzowski” nr 44 i 45, w: „Ziemia Gorzowska” nr 47 i 48 z 1988 r.
- http://wiki-de.genealogy.net/Schildberg – dostęp 19.09.2011r.
Tekst: Henryk Andrzej Konkel, Krystyna Domagała Konkel
Golenice 18.06.2013 r.
Napisz odpowiedź